ВИРТУАЛЬНЫЕ ВЫСТАВКИ — ПЕРСОНАЛЬНЫЕ

Біяграфiя Літаратурная спадчынаЛітаратурна-крытычныя і метадычныя матэрыялы Галерэя

Біяграфія

Максім Іванавіч Гарэцкі нарадзіўся на Магілёўшчыне 18 лютага 1893 г. у невялічкай беларускай вёсачцы Малая Багацькаўка на Мсціслаўшчыне ў мнагадзетнай сям’і селяніна Івана Гарэцкага. Бацька служыў панам, маці не цуралася любой вясковай работы.
М. Гарэцкі закончыў пачатковую школу граматы ў вёсцы Вялікая Багацькаўка, царкоўна-прыходскую ў Вольшы. Увосень 1908 г. прыехаў у Горкі, а праз год, пасля занятак з рэпетытарам, паступіў у Горы-Горацкае каморніцка-агранамічнае вучылішча, хаця конкурс быў велізарны: толькі 25 месцаў пры 400 заявах.
Захапленне творчасцю беларускіх дэмакратычных пісьменнікаў ХІХ – ХХ ст. з цягам часу разбудзіла ў юнака прагу да самастойнай літаратурнай працы, якая пачалася з невялікіх нататак, допісаў, а потым фельетонаў, што друкаваліся на старонках «Нашай нівы» за подпісамі «М.Б.», «Беларус», «М. Беларус». У Горках у канцы 1912 г. М. Гарэцкі напісаў сваё першае апавяданне «У лазні», якое было надрукавана 26 студзеня 1913 г. у газеце «Наша ніва» пад псеўданімам «Максім Беларус». Пад тым жа псеўданімам у гады вучобы ён надрукаваў шэраг нататкаў, апавяданне «Стогны душы», драматычны абразок «Атрута». Поўнасцю сваё сапраўднае прозвішча аўтар паставіў толькі на кнізе «Рунь», якая была выдадзена ў 1914 годзе.
Улетку 1913 г. Максім Гарэцкі закончыў навучанне ў каморніцка-агранамічным вучылішчы, атрымаўшы званне прыватнага каморніка-агранома, і паехаў на службу ў Віленскую губерню. У гэты пэрыяд ён напісаў: драматычную аповесць «Антон», у якой адным з першых у нацыянальнай літаратуры расказаў жорсткую праўду пра беларуса — нашага земляка ў штодзённым быцці, а таксама артыкулы «Наш тэатр» і «Развагі і думкі», у якіх выявіў сябе як тэарэтык, публіцыст, зацікаўлены праблемамі развіцця нацыянальнай культуры, мовы, тэатра.
У ліпені 1914 года М. Гарэцкі быў залічаны салдатам у армію і адразу трапіў на фронт – разведчыкам і сувязістам артылерыйскай батарэі, быў цяжка паранены, затым лячыўся, вучыўся ў ваенным вучылішчы, зноў быў на фронце, хварэў. У арміі прабыў да 1917 года.
Франтавыя ўражанні і назіранні пісьменнік пазней выкарыстаў для напісання дакумэнтальна-мастацкай аповесці «На імперыялістычнай вайне». Шчырасць і праўдзівасць, уменне паказаць страшны твар праклятай вайны, яе ніколькі не прыфарбаванае, сурова-жудаснае аблічча — вось галоўныя вартасці гэтай кнігі.
Кастрычніцкую рэвалюцыю М. Гарэцкі сустрэў у Смаленску, дзе працаваў камендантам жыллёвага аддзела Смаленскага гарадскога Савета, шмат пісаў, друкаваўся ў газетах «Известия Смоленского Совета», «Дзянніца», «Вольная Беларусь». Разам з братам Гаўрылам выдаў «Руска-беларускі слоўнік» (1918) — першы беларускі слоўнік такога тыпу, надрукаваны пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі, і першы вопыт самаго пісьменніка ў галіне лексікаграфіі.
У жніўні 1918 г. працаваў у газеце «Звязда», рэдакцыя якой спачатку пераехала ў Мінск, а потым, у сувязі са стварэннем Літоўска-Беларускай рэспублікі, у Вільню. Тут ён выкладаў на беларускіх настаўніцкіх курсах, у Віленскай беларускай гімназіі, працаваў рэдактарам-выдаўцом газеты «Беларускія ведамасці». У 1920–1921 гг. выйшлі першае і другое выданне «Гісторыі беларускай літаратуры», якое ў скарочаным выглядзе друкавалася і на польскай мове, у 1922 г. — «Хрэстаматыя беларускай літаратуры. ХІ век – 1905 год», дзе змешчаны яго пераклад «Слова об полку Игореве», прызнаны лепшым перакладам літаратурнага помніка на славянскія мовы.

У 1919 г. М. Гарэцкі ўзяў шлюб з Леанілай Чарняўскай — настаўніцай малодшых класаў Віленскай беларускай гімназіі. У іх нарадзілася дачка Галіна (1921), сын Леанід (1922), які загінуў у няпоўных 22 гады на фронце 18 лютага 1944 г. — у дзень нараджэння бацькі. На жаль, далейшы прамы працяг радаводу Максіма Гарэцкага абарваўся.
У студзені 1922 г. польскія ўлады арыштавалі Гарэцкага і пасадзілі ў адзіночную камеру ў Лукішкі, прад’явіўшы абвінавачванне «ў прыналежнасці да партыі камуністаў, у арганізацыі тайных баявых дружын з мэтаю замаху на дзяржаўную ўладу, у друкаванай і вуснай прапагандзе», за што польскім заканадаўствам прадугледжваўся смяротны прысуд ці катарга. Суд не адбыўся, а пісьменнік, па яго словах, «са здзекам быў выкінуты з Вільні…».
У 1923 г. разам з сям’ёй пераехаў у Мінск. Знаходзячыся ў савецкай Беларусі, выкладаў на рабфаку Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, актыўна ўдзельнічаў у літаратурным і грамадскім жыцці. У студзені 1925 г. быў зацверджаны правадзейным членам Інстытута беларускай культуры.
З 1 лютага 1926 года пачаў працаваць дацэнтам, а потым і загадчыкам кафедры беларусазнаўства Беларускай сельскагаспадарчай акадэміі ў Горках.
У горацкі перыяд рупліва збіраў матэрыялы да «Камароўскай хронікі», у якой адлюстраваў лёс беларусаў ад часоў прыгону да савецкай рэчаіснасці. Займаўся таксама перакладамі мастацкай прозы: пераклаў «Разгром» А. Фадзеева, горкаўскія апавяданні «Канавалаў», «Чалкаш», «Камісараў» Ю. Лебядзінскага і інш.
У 1930 г. арыштаваны ў Мінску на падставе несправядлівага абвінавачання ў «контррэвалюцыйнай» дзейнасці. 10 красавіка 1931 г. М. Гарэцкага прыгаварылі да 5 гадоў высылкі ў Вятку (цяпер г. Кіраў). Але і ў турме ў Мінску, і потым у ссылцы ён не пакідаў пісаць: скончыў «Віленскіх камунараў», значна папрацаваў над «Камароўскай хронікай».
Пасля адбыцця тэрміну пакарання разам з сям’ёй жыў у п. Пясочная Кіраўскай вобласці, выкладаў рускую літаратуру і мову. У сваім апошнім незавершаным творы «Скарбы жыцця» пісьменнік паказаў трагізм становішча мастака ў таталітарнай дзяржаве.
У ноч з 3 на 4 лістапада 1937 г. яго арыштавалі, 21 снежня перавялі ў Вязьму. Праз 15 дзён, 5 студзеня 1938 г., адбылося пасяджэнне «тройкі» Кіраўскага аддзялення НКУС, якое пастанавіла «Горецкого Максима Ивановича расстрелять».
Потым яго сям’я атрымала паведамленне, што М. Гарэцкі памёр 20 мая 1939 г. у Комі АССР. На справе ж Максіма Іванавіча, як было ўстаноўлена даследчыкамі, расстралялі 10 лютага 1938 г. у 15 гадзін у Вязьме. Да 45-годдзя заставалася 8 дзён.
Імя Гарэцкага разам з імёнамі іншых беспадстаўна абвінавачаных пісьменнікаў было выкраслена з гісторыі літаратуры, а яго творы, пахаваныя ў архіўных сховішчах.
Пасля доўгіх гадоў забыцця вярнулася да чытача, да беларускай культуры і навукі імя і творы Максім Гарэцкага. З’явіліся літаратуразнаўчыя манаграфіі, артыкулы, успаміны.
У 1993 г. па рашэнні сусветна вядомай арганізацыі ЮНЭСКА святкавалася стагоддзе з дня нараджэння нашага славутага земляка. Рэгулярна праводзяцца Гарэцкія чытанні — у Горках, Магілёве і Мінску. Імя пісьменніка ўшанавана ў назвах вуліц, устаноўлены помнікі, мемарыяльныя дошкі, працуе музей-сядзіба ў Малой Багацькаўцы.
Па словах народнага паэта Беларусі Ніла Гілевіча, «…мы можам і павінны ганарыцца, што Максім Гарэцкі з’яўляецца ў нашай культуры постаццю еўрапейскай вышыні».

Крыніцы:
Гарэцкі Максім // Беларуская літаратурная спадчына : анталогія. У 2 кн. Кн. 1. / укладальнікі: С. А. Курбанава [і інш.]. — Мінск : Беларуская навука, 2011. — С. 626 : фота.
Гарэцкі, Р. Г. Ахвярую сваім «я» … (Максім і Гаўрыла Гарэцкія) : [навукова-папулярнае выданне] / Радзім Гаўрылавіч Гарэцкі ; Акадэмія навук Беларусі, Камісія па гісторыі навукі. — Мінск : Беларуская навука, 1998. — 287с.: іл.

Творы

• «У лазні» (1912, надрукаваная ў Наша Ніве 25 студзеня 1913), першае апавяданне.
• «Антон» (1914, упершыню надрукована ў газеце «Гоман», 1918; асобна — у 1919), драматызаваная аповесць.
• «На імпэрыялістычнай вайне» (1926), ваенныя запіскі.
• «Вясна» (1914), апавяданне.
• «Літоўскі хутарок» (1915, надрукаваны ў газеце «Беларусь», 1920), апавяданне, першая спроба дзённікавага твора пра вайну.
• «Рускі» (1915), апавяданне.
• «Чарнічка» (1915), апавяданне.
• «Генерал» (1916), апавяданне.
• «Хадзяка» (1916), апавяданне.
• «На этапе» (1916), апавяданне.
• «Меланхолія», (урыўкі друкаваліся ў 1916), аповесць (незавершаная).
• «Ціхая плынь», аповесць (першы варыянт, «За што?», напісаны ў 1917–1918, быў надрукаваны ў газеце «Известия Смоленского Совета», 1918; урыўкі друкаваліся аўтарам у заходнебеларускім друку, асобныя выданні — 1926 і 1930). Называецца крытыкамі адзіным завершаным і скончаным ува ўсіх адносінах буйным творам Гарэцкага.
• «Дзве душы» (1918–1919, у газеце «Беларуская думка», чэрвень–ліпень 1919, першы раз асобна — Вільня, 1919), аповесць.
• «Фантазія» (1921), апавяданне.
• «Усебеларускі з’езд 1917-га году» (1922), апавяданне.
• «Чырвоныя ружы» (1922), драматычны твор.
• «Сыбірскія абразкі» (1926–1928, часткова выдадзеныя ў 1973), збор падарожных замалёвак.
• «Досвіткі» (1926), апавяданне.
• «Камароўская кроніка» (1930–1932–1937, апублікаваная 1966), раман-эпапея (незавершаны).
• «Меланхолія», аповесць.
• «У чым яго крыўда?» (1926), аповесць.
• «Жартаўлівы Пісарэвіч» (1922, 1927), п’еса.
• «Лявоніус Задумекус» (1931–1932), аўтабіяграфічны твор.
• «Віленскія камунары», раман–хроніка (рукапіс быў адасланы аўтарам у Мінск у жніўні 1934, першае выданне ў 1965).

Памяць

• Вершы прысвечаныя Максіму Гарэцкаму .
• З 1992 года рэгулярна праходзяць Гарэцкія чытанні.
• 15 студзеня 1993 г. у вёсцы Багацькаўка Мсціслаўскага раёна паводле загаду Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь і рашэння Мсціслаўскага раённага Савета народных дэпутата быў адкрыты Літаратурны музей Максіма Гарэцкага.
• У 1993 годзе да стагоддзя з дня нараджэння Максіма Гарэцкага беларуская пошта выпусціла ў абарачэнне паштовую марку.
• З 1997 года дзейнічае Міжнародны фонд братоў Гарэцкіх. Яго імя носяць бібліятэка ў Горках, вуліцы ў Мсціславе, Горках і Мінску. У Мінску і Вязьме пастаўлены помнікі.
• У 2007 годзе была адкрытая памятная дошка на будынку Віленскай беларускай гімназіі.
• У 2012 годзе пры падрыхтоўцы да рэспубліканскага свята «Дажынкі» ў Горках, нягледзячы на пратэсты грамадства, быў знесены дом, у якім у 1926–1928 гг. жыў Максім Гарэцкі, на доме была ўсталявана памятная дошка.
• 24 мая 2013 года ў горадзе Кіраве (Расія) на будынку былой Пясочанскай сярэдняй школы № 1 (цяпер у будынку размяшчаецца школа-інтэрнат для дзяцей з праблемамі слыху) была адкрыта памятная дошка. Таксама памятная дошка ўсталяваная ў Горках на вучэбным корпусе № 4. У гэтым корпусе працуе музей-кабінет М. Гарэцкага, а таксама яго імем названа вучэбная аўдыторыя.
• У красавіку 2016 года ў Нацыянальным акадэмічным тэатры імя Янкі Купалы адбылася прэм’ера спектакля «Дзве душы» паводле аповесці Максіма Гарэцкага ў пастаноўцы Мікалая Пінігіна, аўтарамі інсцэніроўкі аповесці з’яўляюцца Максім Клімковіч і Уладзіслаў Ахроменка.

Биография Горецкого На Белорусском Языке

Творы

Бібліяграфія

Максім Гарэцкі
(1893-1938)

Максім Іванавіч Гарэцкі нарадзіўся 18 лютага 1893 г. у вёсцы Малая Багацькаўка (у 1976 г. аб’яднана ў вёску Багацькаўка) Мсцілаўскага раёна Магілёўскай вобласці ў сялянскай сям’і. Скончыў Горацкую каморніцка-агранамічную навучальню (1913). Працаваў каморнікам у Літве. Улетку 1914 г. прызваны ў армію. У час першай імперыялістычнаі вайны быў на фронце, ва Усходняй Прусіі. У 1916 г. скончыў Паўлаўскую ваенную навучальню. Пасля Кастрычніцкая рэвалюцыі жыў у Смаленску, супрацоўнічаў у «Известнях Смоленского Совета», у газеце «Звязда», з рэдакцыяй якой у пачатку 1919 г. пераехаў у Вільню. Займаўся выдавецкай і навуковай дзейнасцю, працаваў настаўнікам Віленскай бедаруекай гімназіі. Быў рэдактарам і выдаўцом газет «Наша думка» (1920-1921) і «Беларускія ведамасці» (1921-1922). За сувязь з віленскімі камуністамі трапіў у 1922 г. у Лукішскую турму. У 1923 г. вярнуўся ў БССР. Чытаў лекцыі на рабфаку Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, загадваў кафедрай беларускай мовы і літаратуры ў Горацкай сельскагаспадарчай акадэміі, займаўся літаратурнымі даследаваннямі ў Інстытуце беларускай культуры, а потым у АН БССР. У 1931-1935 гг. жыў у Кіраве (былая Вятка), куды быў высланы. Працаваў чарцёжнікам, тэхнікам. 3 верасня 1935 г. жыў у пасёлку Пясочня (цяпер г. Кіраў) Калужскай вобласці, дзе працаваў выкладчыкам рускай мовы і літаратуры ў сярэдняй школе, у 1938 г. быў арыштаваны і адпраўлены ў лагер у Комі АССР. Расстраляны 10 лютага 1938 г. у Вязьме. Справа па абвінавачанні М. Гарэцкага адменена і спынена ў 1957 г. Вярхоуным судом БССР. Калужскім абласным судом 7 лютага 1959 г. поўнасцю рэабілітаваны.

Першае апавяданне надрукаваў у 1913 г. у газеце «Наша Ніва». У 1914 г. выдаў у Вільні зборнік апавяданняў «Рунь», у 1919 г. — драматызаваную апо- весць «Антон». Выйшлі кнігі прозы: зборнік апавяданняў «Досвіткі» (1926), аповесці «Дзве душы» (Вільня, 1919), «Ціхія песні» (1926, другое выданне пад назвай «Ціхая плынь» у 1930), дакументальна-мастацкія запіскі «На імперыялістычнай вайне» (1926, перавыдадзены ў 1987), раман «Віленскія камунары» (1965), «Камароўская хроніка» (часопіс «Полымя», 1966). Выпушчаны: «Выбранае» (1960), «Выбраныя творы ў 2 тамах» (1973), «Збор твораў у 4 тамах» (1984-1986), «Творы» (1990).

Працаваў і ў галіне крытыкі і літаратуразнаўства, а таксама мовазнаўства. Напісаў першую «Гісторыю беларускае літаратуры» (Вільня, 1920, 4-е выданне, Менск, 1926). Аўтар літаратурна-крытычнай працы «Маладняк» за пяць гадоў. 1923-1928» (1928), «Хрэстаматыі беларускае літаратуры. XI век — 1905 г.» (Вільня, 1922), «Руска-беларускага слоўніка» (з Г. Гарэцкім, Смаленск, 1918; Вільня, 1920), «Беларуска-расійскага слоўнічка» (3-евыданне, 1925), «Практычнага маскоўска-беларускага слоўніка» (з М. Байковым, 1924, 1926). Выдаў зборнік «Народныя песні з мелодыямі» (запісаныя ад маці, мелодыі запісалі А. Ягораў і М. Аладаў, 1928).

Напісаў драматычныя абразкі, якія ставіліся самадзейнасцю, «Атрута» (1913), «Мутэрка» («Вучыцель Мутэрка», 1920), «Чырвоныя ружы» (1923), «Жартаўлівы Пісарэвіч» (1925), «Не адной веры» (1928), «Гапон і Любачка» (1929). Пераклаў на беларускую мову паасобныя працы Леніна (пад псеўданімам А. Мсціслаўскі), А. Фадзеева «Разгром», апавяданні М. Горкага «Канавалаў» і «Чалкаш», «Слова аб палку Ігаравым».

© ДУК «Горацкая раённая бібліятэчная сетка»

Биография, Гарэцкі Максім (Гарэцки Максим, Горецки, Горецкий). Біяграфія.

Гарэцкі Максім, нарадзіўся 18.02.1893 г. у вёсцы Малая Багацькаўка (у 1976 г. аб’яднана ў вёску Багацькаўка) Мсцілаўскага раёна Магілеўскай вобласці ў сялянскай сям’і.

Скончыў Горацкую каморніцка-агранамічную навучальню (1913). Працаваў каморнікам у Летуве. Улетку 1914 г. прызваны ў армію. У час першай імперыялістычнай вайны быў на фронце, ва Ўсходняй Прусіі. Пад Сталупененам паранены. У 1916 г. скончыў Паўлаўскую ваенную навучальню. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі жыў у Смаленску, супрацоўнічаў у «Известиях Смоленского Совета», у газеце «Звязда», з рэдакцыяй якой у пачатку 1919 г. пераехаў у Вільню. Займаўся выдавецкай і навуковай дзейнасцю, працаваў настаўнікам Віленскай беларускай гімназіі. Быў рэдактарам і выдаўцом газет «Наша думка» (1920-1921) і «Беларускія ведамасці» (1921-1922). За сувязь з віленскімі камуністамі трапіў у 1922 г. у Лукішскую турму. У 1923 г. вярнуўся ў БССР. Чытаў лекцыі на рабфаку Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта, загадваў кафедрай беларускай мовы і літаратуры ў Горацкай сельскагаспадарчай акадэміі, займаўся літаратурнымі даследаваннямі ў Інстытуце беларускай культуры, а потым у АН БССР. У 1931-1935 гг. жыў у Кіраве (былая Вятка), куды быў высланы. Працаваў чарцёжнікам, тэхнікам. З верасня 1935 г. жыў у пасёлку Пясочня (цяпер г. Кіраў) Калужскай вобласці, дзе працаваў выкладчыкам расейскай мовы і літаратуры ў сярэдняй школе, у 1938 г. быў арыштаваны і адпраўлены ў лагер у Комі АССР. Справа па абвінавачаню М.Гарэцкага адменена і спынена ў 1957 г. Вярхоўным судом БССР. 07.02.1959 г. Калужскім абласным судом поўнасцю рэабілітаваны.

Расстраляны 10.02.1938 г. у Вязьме.

Друкаваўся з 1912 г. (допісы, карэспандэнцыі). Першае апавяданне надрукаваў у 1913 г. у газеце «Наша ніва». У 1914 г. выдаў у Вільні зборнік апавяданняў «Рунь», у 1919 г. — драматызаваную аповесць «Антон». Выйшлі кнігі прозы: зборнік апавяданняў «Досвіткі» (1926), аповесці «Дзве душы» (Вільня, 1919), «Ціхія песні» (1926, другое, дапрацаванае і пашыранае выданне пад назвай «Ціхая плынь» у 1930), дакументальна-мастацкія запіскі «На імперыялістычнай вайне» (1926, перавыдадзены ў 1987), раман «Віленскія камунары» (1965), «Камароўская хроніка» (часопіс «Полымя», 1966). Выпушчаны ў 1960 г. — «Выбранае», у 1973 г. — Выбраныя творы ў 2 тамах, у 1984-1986 гг. — Збор твораў у 4 тамах, у 1990 г. — «Творы».

Працаваў і ў галіне крытыкі і літаратуразнаўства, а таксама мовазнаўства. Напісаў першую «Гісторыю беларускае літаратуры» (Вільня, 1920, 4-е выданне, Менск, 1926). Аўтар літаратурна-крытычнай працы «Маладняк» за пяць гадоў. 1923-1928» (1928), «Хрэстаматыі беларускае літаратуры. XI век — 1905 г.» (Вільня, 1922), «Руска-беларускага слоўніка» (з Г.Гарэцкім, Смаленск, 1918, 2-е выданне, Вільня, 1920), «Беларуска-расійскага слоўнічка» (3-е выданне, 1925), «Практычнага маскоўска-беларускага слоўніка» (з М.Байковым, 1924, 2-е выданне, 1926). Выдаў зборнік «Народныя песні з мелодыямі» (запісаныя ад маці, мелодыі запісалі А.Ягораў і М.Аладаў, 1928).

Напісаў драматычныя абразкі, якія ставіліся самадзейнасцю, «Атрута» (1913), «Мутэрка» («Вучыцель Мутэрка», 1920), «Чырвоныя ружы» (1923), «Жартаўлівы Пісарэвіч» (1925), «Не адной веры» (1928), «Гапон і Любачка» (1929) і інш.

Пераклаў на беларускую мову паасобныя працы Ў.І.Леніна (пад псеўданімам А.Мсціслаўскі), творы Ю.Лібядзінскага «Камісары» і «Тыдзень», А.Фадзеева «Разгром», апавяданні М.Горкага «Зброднік», «Канавалаў» і «Чалкаш», «Слова аб палку Ігаравым».

Все биографии белорусских писателей по алфавиту: